قاعده بده میانبری بمنظور پیدا کردن فاصله سیارات از خورشید است ؛
آ. سیارات را به ترتیب دوری از خورشید بنویسید .
ب. عدد چهار را زیر هر سیاره بنویسید .
پ.حاصل ضرب های 3×0، 3×1، 3×2، 3×4، 3×8 و غیره را به ترتیب زیر هر سیاره بنویسید .
ت. ستون های قائم را جمع کنید و حاصل را بر 10 تقسیم کنید .
آ. | عطارد | زهره | زمین | مریخ | ؟ | مشتری | زحل |
ب. | 4 | 4 | 4 | 4 | 4 | 4 | 4 |
پ. | 0 | 3 | 6 | 12 | 24 | 48 | 96 |
ت. | 4ر0 | 7ر0 | 0ر1 | 6ر1 | 8ر2 | 2ر5 | 0ر10 |
ردیف زیرین اعداد، با دقت کافی، متناظر است با فاصله واقعی سیارات از خورشید بر حسب واحد نجومی ( یک واحد نجومی برابر است با فاصله زمین از خورشید، 150,000,000 کیلومتر ) . فواصل واقعی عبارتند از :
39ر0 | 72ر0 | 00ر1 | 52ر1 | 8ر2 | 2ر5 | 54ر9 |
مطابق این قاعده باید در فاصله 8ر2 واحد نجومی از خورشید سیاره ای وجود داشته باشد . جستجوی منظم این « سیاره مفقود » در نوار منطقةالبروج، که همه ی سیارات بر آن حرکت می کنند، به کشف تعداد زیادی سیارک انجامید . نخستین سیارک سرس ( نام رب النوع نگهبان سیسیل ) در اول ژانویه 1801 به وسیله منجم ایتالیایی جوسپه پیاتزی ( 1826 – 1746 ) کشف شد . فاصله آن از خورشید خیلی نزدیک به مقداری است که قاعده بُدِه به دست می دهد .
تذکرات :
1. وقتی که این قاعده انتشار یافت ( 1772 ) هنوز اورانوس، نپتون و پلوتون کشف نشده بودند . اورانوس اندک زمانی بعد کشف شد و معلوم شد که فاصله اش از خورشید با قاعده بُدِه می خواند – 6ر19 بنا بر قاعده بُدِه و 2ر19 بر اساس اندازه گیری . اما نپتون و پلوتون به هیچ روی در این قاعده صدق نمی کنند .
2. نظریه ای که به نظریه ی واهلش دینامیکی موسوم است، توضیحی برای قاعده بُدِه فراهم می آورد . بنا بر این نظریه، سیارات پس از تکوین یافتن در مدار هایی کاملاً متفاوت با آنچه اکنون دارند حرکت می کردند . مدار هر سیاره در پاسخ به نیروهای گرانشی همسایگانش چنان تغییر کرد که نیرو های پریشنده، کمینه ( مینیموم ) شدند . ترتیب نهایی، از روابطی ریاضی شبیه به قاعده بُدِه پیروی می کند .
منابع :
1. نجوم به زبان ساده / مایر دگانی / ترجمه : محمدرضا خواجه پور