صورت فلکی

  صورتی فلکی، گروهی از ستارگان است، که از دیدگاه زمین، الگوی از دیرباز شناخته شده ای در آسمان تشکیل می دهند . ستاره هایی که صورت فلکی را می سازند، نشانگر نظم معنی داری در عالم نیستند . این ستارگان ممکن است در فاصله های بسیار متفاوتی از زمین و یکدیگر قرار گرفته باشند . اگر از بخش دیگر کهکشان به صورت های فلکی زمینی نگاه کنیم، شکل های کاملاً متفاوتی خواهند داشت و بازشناسی آن ها ممکن نخواهد بود .

پیشینۀ نام گذاری صورت های فلکی به روزگار تمدن های باستان بر می گردد . در حالی که برخی از صورت های فلکی ممکن است بی شباهت به حیوانات، اجسام یا افرادی که نام خود را از آن آنها گرفته اند نباشند، صورت های دیگری هستند که صرفاً بر پایۀ شکلشان بام گذاری شده اند . در آغاز کار، نام بسیاری از صورت های فلکی از اساطیر باستانی اخذ می شد . این نام ها به تدریج جای خود را به جایگزین هایی معادل دادند که امروزه نیز با همان جایگزین ها شناخته می شوند .

اختر شماری به یک یا دو تمدن باستانی محدود نمی شد . بسیاری از تمدن ها برای درک آفرینش عالم و ساختار آن و پی بردن به جایگاه خود در عالم، به اجسام آسمانی نگاه می کردند . بام گذاری آنها بر ستارگان گوناگون، بازتابی از عقاید و یا اسطوره شناسی ایشان بود . برای مثال، صورت های فلکی دب اکبر و ذات الکرسی، نزد سرخپوستان آپاچی ناواهو، « مرد چرخان » و « زن چرخان » نامیده می شوند .

برخی از گروه های شناخته شدۀ ستاره ای که نام عامیانه ای هم دارند، به هیچ وجه صورت فلکی نیستند . آنها را جمع اختری می نامند . هفت اورنگِ مِهین و هفت اورنگِ کِهین دو نمونه از جمع های اختری اند . هفت اورنگِ مِهین که در اروپا « ملاقۀ بزرگ » نامیده می شود، بخشی از صورت فلکی دب اکبر ( خرس بزرگ ) است . هفت اورنگِ کِهین یا ملاقۀ کوچک نیز، قسمتی از صورت فلکی دب اصغر ( خرس کوچک ) است .

در روزگار ما هشتاد و هشت صورت فلکی، کرۀ آسمانی را پوشانده اند ( کرۀ آسمانی، همان آسمان یا کره ای فرضی است که زمین را در بر گرفته است . ) هر یک از این صورت های فلکی به محدوده ای از کرۀ آسمانی مربوط می شوند . مسیر ] ظاهری [ و سالانۀ خورشید، ماه و سیاره های بزرگ در میان ستارگان، از چشم انداز زمین، دایرةالبروج نامیده می شود . دوازده صورت فلکی بر دایرةالبروج یا نزدیکی آن قرار می گیرند . این صورت های فلکی – یعنی حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سُنبله، میزان، عقرب، قوس، جَدی، دلو و حوت – صورت های فلکی منطقةالبروجی ( بُرجگاهی ) خوانده می شوند . سایر صورت های فلکی را می توان در طول سال بر کرۀ آسمان مشاهده کرد که 28 تا از آنها متعلق به نیمکرۀ شمالی و 48 تای دیگر مربوط به نیمکرۀ جنوبی آسمان اند .

به سبب چرخش روزانۀ زمین به دور محور خود، چنین به نظر می رسد که صورت های فلکی، هر شب در آسمان به سوی غرب حرکت می کنند . سالانۀ زمین پیرامون خورشید که پدید آورنده ی فصل هاست، باعث به تماشا در آمدن صورت های فلکی متفاوتی در طول فصل های مختلف سال می شود .

لیست کامل صورت های فلکی

مِیل ( درجه )	بُعد ( ساعت )	نماد	نام لاتین	نام
-70	2	Hyi	Hybrus	آب مار
-55	17	Ara	Ara	آتشدان
+40	6	Aur	Auriga	ارابه ران
-25	5	Lep	Leque	ارنب
+60	14	Dra	Draco	اژدها
+20	23	Peg	Pegasus	اسب بالدار
+15	11	Leo	Leo	اسد
+35	10	LMi	Leo Minor	اسد اصغر
-45	5	Cae	Caelum	اسکنه
-40	18	CrA	Corona Australis	اکلیل جنوبی
+30	16	CrB	Corona Borealis	اکلیل شمالی
+40	1	And	Andromeda	امرأة المسلسله
-45	9	Vel	Vela	بادبان
+45	3	Per	Perseus	برساوش
+10	22	Equ	Equuleus	پارۀ اسب
-15	11	Crt	Crater	پیاله
+40	13	CVn	Canes Venatici	تازی ها
-5	7	Mon	Monoceros	تکشاخ
-35	10	Ant	Antlia	تلمبه
-60	4	Ret	Reticulum	تور
-65	24	Tuc	Tucana	توکان
+15	4	Tau	Taurus	ثور
+30	17	Her	Hercules	جاثی
+5	5	Ori	Orion	جبّار
-20	21	Cap	Capricornus	جَدی
+20	7	Gem	Gemini	جوزا
-60	12	Cru	Crux	چلیپا
-80	11	Cha	Chamaeleon	حربا
+20	2	Ari	Aries	حمَل
0	17	Oph	Ophiuchus	حوا
+15	1	Pas	Pisces	حوت
-30	22	PsA	Pisces Australis	حوت جنوبی
+70	15	UMi	Ursa Minor	دبّ اصغر
+50	11	UMa	Ursa Major	دبّ اکبر
+40	21	Cyg	Cygnus	دجاجه
-45	22	Gru	Grus	دُرنا
+10	21	Del	Delphinus	دلفین
-15	23	Aqr	Aquarius	دلو
-60	15	Cir	Circinus	دوپرگار
-50	19	Tel	Telescopiun	دوربین نجومی
+60	1	Cas	Cassiopeia	ذات الکرسی
-35	21	Mic	Microscopium	ذره بین
+20	20	Vul	Vulpecula	روباهک
+60	5	Cam	Camelopardalis	زرافه
-55	3	Hor	Horologium	ساعت
-10	18	Sct	Scutum	سپر
+20	9	Cnc	Cancer	سرطان
0	13	Vir	Virgo	سُنبله
-30	24	Scl	Sculptor	سنگتراش
+40	23	Lac	Lacerta	سوسمار
-50	5	Pic	Pictor	سه پایۀ نقاش
+20	20	Sge	Sagitta	سهم
+40	9	Lyn	Lynux	سیاهگوش
-50	24	Phe	Phoenix	سیمرغ
-55	9	Car	Carina	شاه تخته
-20	10	Hya	Hybra	شجاع
+40	19	Lyr	Lyra	شلیاق
-65	19	Pav	Pavo	طاووس
+5	20	Aql	Aquila	عقاب
-30	16	Sco	Scorpio	عقرب
-30	9	Pyx	Pyxis	قطب نما
-50	13	Cen	Centaurus	قنطورُس
-25	19	Sgr	Sagittarius	قوس
-10	2	Cet	Cetus	قیطُس
+70	22	Cep	Cepheus	قیفاووس
-35	6	Col	Columba	کبوتر
-40	7	Pup	Puppis	کشتی دُم
-20	12	CrV	Corvus	کلاغ
5	8	CMi	Canis Minor	کلب اصغر
-20	7	CMa	Canis Major	کلب اکبر
-30	3	For	Fornax	کوره
+30	15	Boo	Bootes	گاوران
-40	15	Lup	Lupus	گرگ
-50	16	Nor	Norma	گونیا
+20	13	Com	Coma Berenices	گیسو
0	17	Ser	Serpens	مار
-70	8	Vol	Volans	ماهی پرنده
-60	5	Dor	Dorado	ماهی زرین
+30	2	Tri	Triangulum	مثلث
-65	16	TrA	Triangulum Australe	مثلث جنوبی
-80	16	Aps	Aqus	مرغ بهشتی
-80	13	Mus	Musca	مگس
-80	5	Men	Mensa	میز
-15	15	Lib	Libra	میزان
-10	4	Eri	Eridanus	نهر
-80	21	Oct	Octans	هشتک
-50	21	Ind	Indus	هندی

منبع : دانشنامه همگاني نجوم - ديويد نيوتن و... - مترجم: مهرداد سرمدي و...