سحابی ها

سحابی چیست ؟

سحابی ، ابر وسیعی متشکل از غبار وگاز است گازهایی که آن را تشکیل می دهند بسیار رقیق و در دمایی کم اند . سحابی ها به علت نور خود نمی تابند بلکه بر اثر نور ستارگان مجاور قابل رؤیت اند . در صورتی که به این ترتیب مرئی شده باشند ، به ستاره ای محو و ابری می مانند . ولی به اندازه و ساختمان واقعی آن ها فقط به کمک تلسکوپ می توان پی برد . سحابی های دیگر ، تاریک اند و مانع نور ستارگانی می شوند که پشت آن ها قرار دارند .

سحابی درخشان

برخی از رده های مربوط به سحابی های درخشان عبارتند از : مارپیچی، سیاره ای، گسیلی ( نشری )، و بازتابی . سایر سحابی های باقی ماندۀ انفجار های   اَبَر نواختری اند .

در سال 1923، ادوین هابل، اختر شناس آمریکایی ( 1889 - 1953 ) موضوع مهمی را دربارۀ یکی از سحابی های مارپیچی کشف کرد و آن این بود که : سحابی مورد نظر در واقع کهکشان مارپیچی غول پیکری است پیش از آن اختر شناسان تصور می کردند سحابی بزرگ صورت فلکی امرأةالمسلسله ( زن با زنجیر ) ابری از گاز در درون کهکشان راه شیری است .

سحابی های سیاره ای به راستی ابر های گازی اند . این سحابی ها از آن رو سیاره ای نامیده می شوند که به هنگام مشاهده با تلسکوپ، مانند بعضی از سیاره ها گرد و سبز گون اند . اختر شناسان بر این باورند که سحابی سیاره ای، جوّ بیرونی و جدا شدۀ یک ستاره و شامل گاز هیدروژن است . این نوع سحابی محصول جانبی ستاره ای است که مراحل پایانی چرخۀ زندگی خود را پشت سر می گذارد . وقتی ستاره در مسیر تحول خود، از مرحلۀ غول سرخ می گذرد ، مثل ماری که پوست می اندازد جوّ خود را به بیرون می افکند . یکی از مشهور ترین سحابی های سیاره ای، سحابی حلقوی در صورت فلکی شلیاق است .

سحابی گسیلی، ابر گازی بر افروخته ای است که ستاره درخشان و داغی در نزدیکی آن قرار دارد . تابش فرابنفش پر انرژی گسیل شده از این ستاره، گاز را یونیده ( یا دارای بار الکتریکی ) می کند . وقتی الکترون ها با اتم های گاز، بازترکیب می شوند، گاز دستخوش فلوئورسانی می شود یعنی از خود نور گسیل می کند . مثال مشهور در این باره سحابی جبّار است . این سحابی، ابری سبزگون، سرشار از هیدروژن و پرستاره است که 20 سال نوری پهنا دارد . اختر شناسان تصور می کنند که این سحابی، یک مهد کودک اختری یا جایگاهی است که ستارگان جدید در آن در حال تشکیل اند .

 لبه سحابی جبّار 

سحابی های بازتابی نیز ابر های گازی درخشانی هستند، اما به اندازه سحابی های گسیلی فراوان نیستند . سحابی بازتابی، ابری آبی گون و دارای غبار است که نور ستارۀ روشن مجاور خود را باز می تاباند . آبی بودن این سحابی ها به همان دلیل آبی بودن آسمان زمین است . در آسمان زمین ما، طول موج آبی نور خورشید را مولکول های گاز، در جوّ، پراکنده می کنند . غبار سحابی به همین روش، نور ستاره را تنها در طول موج های مربوط به نور آبی می پراکند .

سحابی بازتابی

گونه آخر سحابی های درخشان، گونه ای است که بر اثر انفجار اَبَر نواختر تولید می شود . سحابی خرچنگی، یا تکه ای فوق العاده روشن در در صورت فلکی ثور، مشهور ترین سحابی از این نوع است . در مرکز آن سحابی، تپ اختری قرار دارد، تپ اختر، ستاره ای به سرعت چرخان و فوق العاده چگال، شامل نوترون است که پس از انفجار یک اَبَر نواختر بر جا می ماند .

انگشتان ، حلقه ها و اغنیا در سحابی خرچنگ

سحابی تاریک

سحابی های تاریک نیز در ملاُ بین ستاره ای پراکنده شده اند . آنها از آن رو تاریک اند که از غباری ( مرکب از کربن، سیلیکون، منیزیم، آلومینیوم، و عناصر دیگر ) تشکیل شده اند . این غبار، نور، گسیل نمی کند و به قدری متراکم است که مانع از عبور نور ستاره ها می شود . این ابر های تاریک با تلسکوپ های نوری قابل رؤیت نیستند، امّا تابش فرو سرخ گسیل می کنند . بنابراین می توان آنها را یا به صورت تکه های تاریک با پس زمیبهُ نور مرئی ستاره ها و یا با تلسکوپ فرو سرخ شناسایی کرد . یک نمونه از سحابی های تاریک، ابری است که بخشی از صورت فلکی دجاجه را در کهکشان ما پوشانده است .

منابع: 1. نجوم به زبان ساده - ماير دگاني - مترجم: محمدرضا خواجه‌پور
2. دانشنامه همگاني نجوم - ديويد نيوتن و... - مترجم: مهرداد سرمدي و...