شناخت بیشتر سیارات منظومه خورشیدی ( سیارات بیرونی )

 مشتری

مشتری، برجیس، یا اورمزد پنجمین سیاره از سمت خورشید، بزرگ ترین و سنگین ترین سیارۀ منظومۀ خورشیدی ماست . مشتری 1،300 برابر زمین است و جرم  آن بیش از 300 برابر جرم زمین و 5ر2 مرتبه سنگین تر از مجموع جرم سیاره های دیگر منظومۀ خورشیدی است . قطر این سیاره بیش از 142،000 کیلومتر یا یازده برابر قطر 12،700 کیلومتری زمین است . مدار مشتری در 770 میلیون کیلومتری خورشید قرار دارد و این سیاره تقریباً هر 12 سال یک بار این مدار را دور می زند .

مشتری با داشتن 39 قمر شناسایی شده، خود منظومۀ کوچکی به حساب می آید . این سیاره بعد از خورشید، ( ماه ) و زهره، معمولاً درخشان ترین جسم در آسمان است . به علت نامعلومی نوری که از آن بازتاب می شود دو برابر شدیدتر از نوری است که خورشید به آن می تابد .

با تلسکوپ، مشتری به صورت کره ای با نوار های مواج و رنگارنگ به نظر می رسد . این نوار ها ممکن است نتیجۀ چرخش سریع سیاره باشند . یک روز مشتری کمتر از 10 ساعت زمینی طول می کشد . ( که با روز 24 ساعته زمین قابل مقایسه است ).

بارزترین مشخصۀ مشتری، لکۀ سرخ بزرگ آن است . این لکه در واقع توفان مواجی است که درازای آن 25،700 کیلومتر و پهنایش 14،000 کیلومتر برآورده شده است و مساحت آن به قدری زیاد است که دو کره مثل زمین را دربر می گیرد . رنگ سرخ لکه، ممکن است مربوط به گوگرد یا فسفر باشد . اما هیچ کَس در این مورد اطمینان ندارد . در پایین لکه، سه منطقۀ بیضی شکل سفید وجود دارد که هر یک، توفانی تقریباً به بزرگی مریخ است .

زحل

زحل یا کیوان، ششمین سیاره از جانب خورشید، ( در زبان های اروپایی ) به نام ساترن، یا رب النوع رومی کشاورزی نامیده شده است که مبنای آن کرونوس، رب النوع یونانی است . این دومین سیارۀ بزرگ منظومۀ خورشیدی، دارای قطر استوایی تقریبی 120،600 کیلومتر است . زحل به رغم اندازۀ بزرگش، کم چگال ترین سیاره است . این سیاره، تقریباً سی درصد کم چگال تر از آب است یعنی اگر در ظرف آبی که به اندازۀ کافی بزرگ باشد، قرار داده شود، غوطه ور می ماند .

چرخش محوری زحل بسیار سریع است و طی 5ر10 ساعت زمینی کامل می شود . قطب های سیاره بر اثر این چرخش سریع، تخت شده است . اندازۀ دور تا دور آن در استوا، ده درصد بزرگ تر از اندازه دور تا دور قطب به قطب آن است . برعکس طول روز، سال زحل بسیار طولانی است . هر دور گردش کامل سیاره پیرامون خورشید، به دلیل فاصله متوسط 4ر1 میلیارد کیلومتری آن از خورشید، 5ر29 سال زمینی طول می کشد .

زحل بیشتر از گاز تشکیل شده است . ابر های زرد و کدر آن از آمونیاک متبلورند و با باد های شرق وزان که در استوای سیاره سرعتی بیش از 1،770 کیلومتر در ساعت دارند، به درون نوار هایی روبیده می شوند .باد های نزدیک دو قطب ملایم ترند . پوشش زحل دریایی از هیدروژن و هلیم مایع است که رفته رفته ( با پیش روی در عمق ) به شکل هیدروژن فلزی در می آید . این دریا جریان های الکتریکی بسیار قوی را هدایت می کند که تولید کنندۀ میدان مغناطیسی پر توان سیاره اند . هستۀ زحل، که چندین برابر زمین است، از سنگ و یخ تشکیل شده است . جوّ سیاره دارای حدود 97 درصد هیدروژن، 3 درصد هلیم، و مقادیری متان و آمونیاک است . دانشمندان دمای سطح سیاره را حدود منهای 168 درجۀ سلسیوس بر آورد می کنند .

برجسته ترین ویژگی زحل حلقه های آن است . سه سیاره بزرگ دیگر ( مشتری، اورانوس، و نپتون ) هم دارای حلقه اند، امّا زحل چشم گیرترین حلقه ها را دارد . اخترشناسان قرن ها فکر می کردند که حلقه ها قمر های سیاره اند، در سال 1658، اخترشناس هلندی، کریستیان هویگنس ( 1629 - 1695 ) تشخیص داد که ساختار های اطراف زحل، حلقه هستند . در سال های بعد، که استفاده از تلسکوپ های قوی تر امکان پذیر شد، اخترشناسان به تعداد حلقه های بیشتری در پیرامون سیاره پی بردند .

اورانوس

اورانوس، هفتمین سیارۀ منظومۀ خورشیدی از جانب خورشید، احتمالاً در گذشته خود با جسمی عظیم برخورد داشته است . این برخورد سیاره را به پهلو انداخته و به آن مداری منحصر به فرد داده است . اورانوس بر خلاف سایر سیارات که محور هایشان کم و بیش عمود بر مدار آن ها است، با محوری منطبق بر صفحۀ مداری اش، بر پهلوی خود می چرخد .

هر گردش کامل این سیاره به دور خورشید حدود 84 سال زمینی و هر دور چرخش حول محور آن 18 ساعت طول می کشد . از آنجا که همواره قطب های اورانوس – و نه استوای آن – رو در روی خورشیدند، هر قطب آن به مدت 42 سال پی در پی زمینی، در برابر نور آفتاب قرار می گیرد .

نپتون

نپتون یا هشتمین سیاره از جانب خورشید را، یوهان گاله، اخترشناس آلمانی ( 1812 - 1910 ) در سال 1846 کشف کرد . وی این سیاره را بر اساس پیش بینی هایی محاسباتی اوربن لووریه، اخترشناس فرانسوی ( 1811 - 1877 ) و جان کاوچ ادمز، اخترشناس انگلیسی ( 1819 - 1892 ) یافت . فاصلۀ ( 5ر4 میلیارد کیلومتری ) نپتون از خورشید به قدری زیاد است که رصد آن را دشوار می سازد . تا این اواخر دانسته ها دربارۀ این سیاره بسیار اندک بود . در اوت سال 1989 ویاجر 2، کاوشگر فضایی آمریکا به نپتون رسید و به پاسخ هایی در مورد این گوی اسرار آمیز و زیبا دست یافت . نپتون سیاره ای بزرگ به جرم 17 برابر جرم زمین و قطر استوایی در حدود 50 هزار کیلومتر است .

نپتون کمی سریع تر از زمین به دور خود می چرخد، و روز آن اندکی از 19 ساعت زمینی بیشتر است، حال آنکه هر دور کامل حرکت انتقالی آن به دور خورشید، در حدود 164 سال زمینی است .

منبع: دانشنامه همگاني نجوم - ديويد نيوتن و... - مترجم: مهرداد سرمدي و...