دنباله دار ها

دنباله دار چیست ؟

ستاره های دنباله دار یا دنباله دار ها اجرامی آسمانی با شکل منحصر به فرد و اندازۀ بزرگ اند که گهگاه ظاهر می شوند . یک ستارۀ دنباله دار نمونه تشکیل شده است از یک کره نورانی یا رأس که به استوانه ای رقیق و دراز به نام دنباله دار ( ذنب ) متصل است . رأس ممکن است به بزرگی خورشید به نظر آید و دنباله قوسی را در آسمان رسم می کند .

دنباله دار که به چشم برهنه چون ماه بی حرکت به نظر می آید، در واقع با سرعت صدها کیلومتر در ثانیه حرکت می کند . سرعت دقیق آن را می توان از روی تغییر مکان آن نسبت به ستارگان ثابت تعیین کرد .

بیش از هزار دنباله دار شناخته شده است و هر ساله نیز چندین دنباله دار جدید کشف می شود . اکثریت عظیم آن ها به قدری کم نور اند که به چشم برهنه مرئی نیستند . ستاره های دنباله دار نسبتاً بزرگ، نادر اند . این ها، به طور متوسط یکی دو بار در طول یک عمر پدیدار می شوند .

از بیش هزار دنباله دار شناخته شده در حدود 260 تا در " مدار های بسته " یعنی در مسیر هایی کم و بیش کشیده و سیگار مانند، حرکت می کنند . این واقعیت که مداری بسته است، یعنی اول و آخری ندارد، دارای اهمیت زیادی است . دنباله دار هایی که چنین مدار هایی را می پیمایند پیوسته مسیر واحدی را دور می زنند . بسیاری از آن ها چندین بار به نزدیکی زمین باز گشته اند و مشاهده شده اند .

مدار های صدها ستارۀ دنباله دار دیگر یا سهمی است یا هذلولی . به احتمال زیاد، این ها فقط یک بار در نزدیکی زمین ظاهر می شوند، از فضای خارج می آیند، دور می زنند و سپس می رون و دیگر هم دیده نخواهند شد .

افسونی باستانی

در دوران های متمادی، دنباله دار ها عموماً به خاطر شکل نامتعارف و ظهور ناگهانی شان، به عنوان طالع نیک و بد تلقّی می شدند . دنباله داری را که در سال 44 پیش لز میلاد، اندکی پس از قتل ژولیوس سزار، فرمانروای مستبد روم پدیدار شد، روح بازگشتۀ او می دانستند . دنباله دار در سال 684 میلادی را عامل شیوع طاعونی تلقی کردند که هزاران نفر را به هلاکت رسانده بود .

بسیاری از مردم قرن ها بر این باور بودند که زمین در مرکز منظومۀ خورشیدی قرار دارد و خورشید و سایر سیارات، پیرامون آن مدار پیمایی می کنند . آن ها همچنین معتقد که دنباله دار ها بخشی از جوّ زمین اند . در قرن شانزدهم اخترشناس لهستانی، نیکولاوس کوپرنیک ( کوپرنیکوس ) ( 1473 – 1543 )، نظریه ای را مطرح ساخت که خورشید را در مرکز منظومۀ خورشیدی و زمین و سایر سیارات را در مدار هایی پیرامون آن قرار می داد . سرانجام هنگامی که اخترشناسان تشخیص دادند که دنباله دار ها در فضایی فراتر از جوّ زمین قرار دارند، کوشیدند که منشأ، تکوین، حرکت، شکل مدار و مفهوم دنباله دار ها را معلوم سازند .

منشأ دنباله دار ها

دنباله دار ها در شمار ابتدایی ترین اجرام منظومۀ خورشیدی قرار می گیرند .آنها احتمالاً پس ماندۀ زمان شکل گیری خورشید ما و سیارات در 5ر4 میلیارد سال پیش اند .مقبول ترین نظریه در خصوص منشأ دنباله دار ها را اختر شناس هلندی یان اورت ( 1900 - 1992 ) در سال 1950 مطرح کرد . او معتقد بود که بیش از 100 میلیارد دنباله دارِ غیر فعال، در حاشیۀ بیرونی و بسیار سرد منظومۀ خورشیدی، در محدوده ای حد فاصل 50،000 تا 150،000 یکای اخترشناختی ( AU ) از خورشید قرار گرفته اند . ( یکای اختر شناختی برابر با میانگین فاصله زمین تا خورشید است . ) این دنباله دار ها در پهنۀ عظیمی موسوم به ابر اورت باقی می مانند تا اینکه گرانش ستاره ای عبور کننده، یکی از آن ها را به مداری پیرامون خورشید براند .

در سال 1951، اخترشناس هلندی دیگری به نام گرارد کویپر ( 1905 - 1973 )، سرچشمۀ دیگری را برای دنباله دار ها، مطرح ساخت که در لبۀ منظومۀ خورشیدی و 1،000 بار نزدیک تر از ابر اورت واقع است . کمربند فرضی کویپر در جایی حد فاصل 35 تا 1،000 یکای اختر شناختی خورشید قرار می گیرد . این کمربند، شمار تخمینی ده میلیون، تا یک میلیارد دنباله دار را در خود جای می دهد که این مقدار، بسیار کمتر از دنباله دار های ابر اورت است .

مرگ دنباله دار ها

چندین نظریه در زمینۀ سرانجام زندگی دنباله دار ها وجود دارد . رایج ترین آنها این است که هستۀ دنباله دار تکه تکه یا منفجر می شود، و در نتیجه ممکن است رگباری شخانه ای پدید آورد . همچنین مظرح شده است که دنباله دار ها دست آخر از تکاپو می افتند و به صورت سیارک صحنه را ترک می کنند . نظریۀ دیگری نیز می گوید که گرانش یا آشفتگی دیگری باعث خروج دنباله دار از منظومۀ خورشیدی و رهسپار شدن آن به ملأ بین ستاره ای می شود .

 دنباله دار 'Neat' 

منابع: 1. نجوم به زبان ساده - ماير دگاني - مترجم: محمدرضا خواجه‌پور
2. دانشنامه همگاني نجوم - ديويد نيوتن و... - مترجم: مهرداد سرمدي و...